“UPI (यू पी आय ) पेमेंट” करण्यासाठी “डिजिटल रुपयाचा (ई-रुपी / eRupee) ” वापर कसा करायचा ?

डिजिटल रुपी (eRupee / ई-रुपी ) ही रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI’s) सुरु केलेली नवीन सेवा आहे, जी वापरकर्त्यांना UPI क्विक-रिस्पॉन्स कोड (QR / क्यू आर कोड) स्कॅन करून कोणत्याही व्यापाऱ्याकडून सामान आणि सेवा खरेदी करण्याची परवानगी देते. ही सेवा सध्या १३ (तेरा) बँकांमध्ये प्राप्त आहे, जे RBI पायलट प्रकल्पाचा हिस्सा आहेत. ही सेवा २६ शहरांमधील आमंत्रित ग्राहकांसाठी उपलब्ध आहे

ज्या बँकांनी त्यांच्या eRupee अ‍ॅपवर UPI द्वारे इतर अ‍ॅपशी संगतता (इंटरऑपरेबिलिटी) निर्माण केली आहे, त्यांमध्ये Axis Bank (अ‍ॅक्सिस बँक), Canara Bank (कॅनरा बँक), HDFC BANK (एचडीएफसी बँक), Kotak Mahindra Bank (कोटक महिंद्रा बँक) आणि Yes Bank (येस बँक) ह्या बँका समाविष्ट आहेत. डिजिटल रुपयाचा किरकोळ व पूर्णपणे वापर करण्यासाठी, सुसंगत प्रणाली तयार करून घेणे गरजेचे आहे. दुसऱ्या शब्दांत सांगायचे तर, या १३ पैकी कोणत्याही बँकेत तुमचे बँक खाते असल्यास, तुम्ही सेवेचा लाभ घेतल्यास, तुम्ही तुमचे डिजिटल रुपे ॲप वापरून पैसे भरण्याची निवड करू शकता. ज्या बँकांनी त्यांच्या डिजिटल रुपी अ‍ॅपवर UPI इंटरऑपरेबिलिटी सुरू केली आहे त्यात अ‍ॅक्सिस बँक, बँक ऑफ बडोदा, कॅनरा बँक, HDFC बँक, IDFC फर्स्ट बँक, कोटक महिंद्रा, स्टेट बँक ऑफ इंडिया आणि येस बँक यांचा समावेश आहे.

डिजिटल रुपयाचा व्यापक वापर करण्यासाठी UPI ने देशभरातील आंतरकार्यक्षमता सुविधा प्रदान केली आहे. UPI चा उपयोग करून, ग्राहक आणि व्यापार्‍यांना डिजिटल रुपयाची सुरक्षा, वेगवान लेन-देन, सोपी पोहोच आणि मित्रत्वपूर्ण माध्यम मिळते. हे सर्व, UPI हे जगातील सर्वात उत्कृष्ट प्रौद्योगिकी म्हणून मानले जाते.

“एकदा इंटरऑपरेबिलिटी स्थिर झाल्यावर, RBI नजीकच्या भविष्यात सर्व बँकांसाठी डिजिटल रुपया खुली करू शकते,” असं तज्ञ वरिष्ठ बँक अधिकारी सांगतात

डिजिटल रुपया म्हणजे काय (डिजिटल रुपी (eRupee / ई-रुपी ))?

डिजिटल रुपया हे आरबीआय (RBI) द्वारे जारी केलेला आणि व्यवस्थापित केलेला सेंट्रल बँक डिजिटल करेंसी / चलन (CBDC) आहे. ज्याचा २०२२ मध्ये प्रारंभ केला गेला. eRupee (ई-रुपी ) ही भारतीय रुपयाची डिजिटल प्रतिमा आहे, जी भौतिक रोखीच्या सर्व सुविधा, सुरक्षा आणि प्रामाणिकता पुरवते.
eRupee (ई-रुपी ) ही भारतीय रुपयाची टोकनाइज्ड आवृत्ती आहे, जी आरबीआय (RBI) द्वारे जारी आणि नियंत्रित केली जाते. हे विश्वास, सुरक्षितता आणि सेटलमेंट फायनल (म्हणजे, व्यवहारांचे त्वरित सेटलमेंट) यासारख्या भौतिक रोखीची वैशिष्ट्ये ऑफर करते.
हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की eRupee UPI आणि बँक हस्तांतरणाच्या इतर पद्धतींपेक्षा भिन्न आहे, कारण हे डिजिटल पेमेंटचे सर्व प्रकार आहेत, जे एका बँक खात्यातून दुसर्‍या बँक खात्यात पैसे हस्तांतरित करतात, व डिजिटल रुपया रोख सारख्या (डिजिटल) वॉलेटमध्ये संग्रहित केला जातो. आणि ऑडिट ट्रेल सोडत नाही.

हे ही वाचा : ५ महत्त्वाच्या गोष्टी : UPI – यूपीआय फसवणुकीपासून बचावा करता

eRupee (ई-रुपी ) अ‍ॅप

वापरकर्ते त्यांचे eRupee (ई-रुपी) अ‍ॅप त्यांच्या लिंक केलेल्या बँक खात्यातून पाहिजे तितकी रक्कम डेबिट करून eRupee (ई-रुपी) / CBDC वॉलेटमध्ये लोड करू शकतात.
उदाहरणार्थ, HDFC BANK (एचडीएफसी बँक) eRupee (ई-रुपी) वापरकर्त्यांना त्यांचे eRupee (ई-रुपी) डिजिटल वॉलेट लिंक केलेल्या एचडीएफसी बँकेचे बचत खात वापरून, डिजिटल eRupee (ई-रुपी) वॉलेटमध्ये रक्कम लोड करण्याची परवानगी देते. हे २, ५, १०, २०, ५०, १००, २००, आणि ५०० नोटांचे मूल्य प्रदान करते.

वापरकर्ता CBDC वॉलेटसह कोणत्याही व्यक्तीला डिजिटल चलन हस्तांतरित करू शकतो. तुम्ही CBDC QR कोडद्वारे (UPI QR कोड व्यतिरिक्त) पेमेंट देखील जमा करू शकता.

कंपन्यांमध्ये, रिलायन्स जनरल इन्शुरन्स eRupee पेमेंट स्वीकारते. ज्या ग्राहकांकडे सक्रिय eRupee वॉलेट आहे ते रिलायन्स जनरल इन्शुरन्सचा डिजिटल रुपया QR कोड स्कॅन करू शकतात आणि त्यांचा प्रीमियम भरू शकतात.

तुम्ही तुमचे डिजिटल चलन वापरू इच्छित नसल्यास, तुम्ही तुमच्या वॉलेटमध्ये पडलेले चलन रिडीम करू शकता आणि रक्कम तुमच्या लिंक केलेल्या खात्यात परत जमा करू शकता.

डिजिटल रुपी आणि यू पी आय तील फरक ( eRupee V/s UPI)

डिजिटल रुपये (डिजिटल रुपी (eRupee / ई-रुपी )) कोण वापरू शकतात?

केच्या डिजिटल चलनाच्या प्रायोगिक प्रकल्पात सहभागी असणाऱ्या २६ शहरांतील श्वेतसूचीतील (व्हाइटलिस्टेड) सर्व ग्राहकांना डिजिटल रुपये अ‍ॅप मिळते.

जर कोणतेही ग्राहक श्वेतसूचीमध्ये नसेल, तर त्यांना अ‍ॅप स्थापित करताना श्वेतसूचीमध्ये समावेश होण्यासंदर्भात अर्ज करण्यास सुचना मिळते. ग्राहकाला श्वेतसूचीमध्ये समावेश होण्याची पुष्टी करणारा संदेश मिळाल्यानंतर, सहसा २४ तासांमध्ये, ते अ‍ॅप सुरु करून प्रकल्पामध्ये सहभागी होऊ शकतात.”

हे ही वाचा : eRupee (ई-रुपी )

डिजिटल रुपयाचा वापर कसा करायचा ?

1. Google Play Store (गूगल प्ले स्टोअर ) किंवा Apple App Store (अ‍ॅपल अ‍ॅप स्टोअर) वरून तुमच्या बँकेचे डिजिटल रुपे अ‍ॅप (उपलब्ध असल्यास) डाउनलोड करा
2. नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करा
3. तुम्हाला तुमच्या डिजिटल वॉलेटमध्ये लोड करायचे असलेल्या eRupees चे मूल्य इनपुट करा
4. तुमच्या लिंक केलेल्या बचत किंवा UPI खात्याद्वारे चलन लोड करा
5. तुमचा QR कोड शेअर करून तुम्ही आता कोणताही UPI किंवा CBDC QR कोड स्कॅन करू शकता किंवा पेमेंट करू शकता (ज्यांच्याकडे eRupee वॉलेट देखील आहे अशा लोकांकडून).

ई-रुपी ॲप्स सुरक्षित आहेत का?

ई-रुपी ॲप्स हे RBI च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार बँकेतर्फे निर्माण केलेले आहेत. हे ॲप्स उत्कृष्ट सुरक्षा आणि कार्यक्षमता पुरविण्यासाठी नवीनतम ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाद्वारे संरक्षित केलेले आहेत. हे ॲप्स मध्ये अनेक-कारक प्रमाणीकरण (मल्टी-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन) आणि संकेतन (एन्क्रिप्शन) यंत्रणा असतात, जे व्यवहारांना सुरक्षित करतात आणि वापरकर्त्यांचा डेटा सुरक्षित ठेवतात.

ई-रुपी यशस्वी होण्यासाठी काय करावे लागेल?

“ई-रुपी चा उपयोग करण्यासाठी एक सुसंगत इकोसिस्टम तयार करणे गरजेचे आहे”, असं तज्ञ म्हणतात उदाहरणार्थ, UPI ॲप्समध्ये कॅशबॅक सुविधा आणि विविध प्रकारचे ऑफर्स आहेत, जे वापरकर्त्यांना युटिलिटी बिले, व्यापारी पेमेंट्स सारख्या कामांसाठी UPI ॲप्समुळे पैसे परत मिळतात. ई-रुपी स्वीकारल्यानंतर मिळण्यासाठी सुदृढ प्रोत्साहन पुरविणे सुविधा व फायदे पुरवणे आवश्यक आहे.

त्याच बरोबर “ग्राहकांचा आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी, eRupee च्या विवादाचे निराकरण आणि परतावा प्रक्रिया देखील मजबूत करणे आवश्यक आहे.”