भारतात २०१५ नंतर इंटरनेट स्वस्त झाले, त्याचबरोबर स्मार्टफोन ही आले. २०१८ च्या नोटबंदीच्या घोषणेनंतर व कोविड महामारी आल्यानंतर आर्थिक व्यवहारात डिजिटल क्रांती आली. ऑनलाईन पेमेंटमध्ये (Online payment) मोठ्याप्रमाणात वाढ झाली व कॅशलेस व्यवहार अधिक सोपा झाला. ऑनलाईन आर्थिक व्यवहार करताना काळजी घेणे गरजेचे असते. छोटीशी चुकही मोठी महागात पडू शकते. क्षणात तुमचे बँक खाते रिकामे होऊ शकते. एकीकडे, UPI – यूपीआय ने आपले जीवन खूप सोपे केले आहे, तर दुसरीकडे, अनेक फसवणुकीच्या घटनांना देखील खूपशी लोक झपाट्याने बळी पडत आहे.
स्मार्टफोनच्या मदतीने ऑनलाइन पेमेंट प्लॅटफॉर्म म्हणून UPI च्या वापरामुळे आपले दैनंदिन व्यवहार फारच सुरळीत व शक्य झाले आहेत. युनिफाइड पेमेंट इंटरफेस (UPI) च्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे, बर्‍याच लोकांनी नियमित व्यवहारांसाठी पेमेंटच्या UPI मोडवर स्विच केले आहे. त्याचबरोबर ह्या गोष्टीचा काहीसा परिणाम किंवा फायदा घेण्याच्या हेतूने भारतात UPI फसवणुकीचे प्रमाण वाढले आहे. या ऑनलाइन घोटाळ्यांबाबत जागरूक राहणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, UPI आणि फसवणूक करणारे लोक, फसवणूक करण्यासाठी या प्लॅटफॉर्मचा वापर कसा करतात हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
UPI ही भारतात २०१६ मध्ये लाँच झालेली पेमेंट प्रणाली आहे. ती वापरकर्त्यांना UPI-सक्षम बँक खाते असलेल्या कोणालाही झटपट, 24/7 पेमेंट करू देते. UPI चे नियमन भारतीय रिझर्व्ह बँकेद्वारे केले जाते आणि त्यावर आधारित आहे तात्काळ पेमेंट सेवा (IMPS) प्लॅटफॉर्म. पेमेंट करण्यासाठी आणि प्राप्त करण्यासाठी प्रत्येक बँक खात्याचा UPI पत्ता वापरला जातो.
UPI पेमेंट लोकप्रिय होण्याचे अनेक कारणांपैकी एक म्हणजे, पारंपारिक पेमेंट पद्धतीपेक्षा, झटपट व्यवहार आणि काही मिनिटांत झटपट पैसे हस्तांतरण.
ह्या ब्लॉगमध्ये आपण UPI फसवणुकीपासून स्वतःला कसे सुरक्षित करायचे याबद्दल माहिती घेणार आहोत
UPI – यूपीआय फसवणुकीपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी ५ सुरक्षित उपाय
UPI व त्याचबरोबर क्यूआर कोड स्कॅनिंग मुळे कॅशलेस मोड व्यवहार सध्या खूप लोकप्रिय झाला आहे.UPI च्या मदतीने, लोक बँकेला भेट देण्याचा कोणताही त्रास न होता काही मिनिटांत त्यांचे पैसे त्वरित हस्तांतरित करू शकतात. परंतु कॅशलेस UPI पेमेंटच्या या डिजिटल युगाने अनेक घोटाळेबाजांनाही आकर्षित केले आहे, त्यामुळे देशभरात UPI फसवणुकीच्या तक्रारींची संख्या वाढत आहे.
UPI घोटाळ्यांपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी येथे पाच आवश्यक सुरक्षा उपाय सुचवले आहेत.
– तुमचा UPI – यूपीआय पिन किंवा OTP कधीही शेअर करू नका
फसवणूक टाळण्याची एक मोठी चूक म्हणजे तुमचा UPI पिन आणि OTP कोणत्याही बँक किंवा सरकारी संस्थेचा असल्याचा दावा करणाऱ्या ग्राहक सेवा प्रतिनिधीसोबत शेअर करणे.
नेहमी लक्षात ठेवा की कोणतीही बँक किंवा सरकारी संस्था कधीही तुमचा UPI पिन, OTP किंवा पासवर्डची मागणी करत नाही. त्यामुळे तुमचा UPI तपशील विचारणारा कोणताही कॉल आल्यास, कॉलर फसवणूक करणारा असण्याची शक्यता खूपच जास्ती असते. त्यामुळे कधीही कोणाला तुमचा यूपीआय पिन ओटीपी किंवा पासवर्ड शेअर करू नका.
– तुमचा स्मार्टफोन किंवा संगणक धीही कोणाला वापरायला देऊ नका
KYC उद्देशांसाठी तुमचा फोन आणि संगणकावर प्रवेश मागणे / किंवा कुठचेही ॲप डाऊनलोड कार्याला लावणे हा फसवणूक करणाऱ्या लोकांची बँक खाती हॅक करण्याचा आणखी एक सामान्य मार्ग आहे. कोणत्याही बँकेचा कस्टमर केअर एजंट कधीही असा प्रवेश मागण्याची किंवा कुठलाही ॲप्लिकेशन डाऊनलोड करण्याची सूचना देऊ शकत नाही. म्हणून अशा घोटाळ्यांना बळी पडू नका.
– कोणत्याही अनोळखी व्यक्तीकडून कुठचीही लिंक आल्यास ती लिंक उघडू नका
तुम्हाला बक्षिसे किंवा रोख रकमेवर दावा करण्यास सांगणारे संदेश अनेकदा प्राप्त होऊ शकतात. अशा अनोळखी लिंक्स किंवा वेबसाइट्सद्वारे कधीही कोणताही व्यवहार करू नका.
तुमचा UPI पिन गोळा करण्यासाठी आणि तुमच्या बँक खात्यातून ताबडतोब पैसे काढण्यासाठी फसवणूक करणारा हा एक मार्ग आहे. कोणतेही पेमेंट करण्यापूर्वी, नेहमी UPI लिंक आणि खातेधारकाचे नाव तपासा.
– तुमचा UPI – यूपीआय पिन नियमितपणे बदला
तुमचे UPI खाते सुरक्षित करण्याच्या दिशेने आणखी एक महत्त्वाची पायरी म्हणजे तुमचा UPI पिन नियमितपणे बदलणे. कोणत्याही UPI फसवणुकीपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी दर तीन महिन्यांनी तुमचा यूपीआयचा पिन बदला.
– पेमेंट विनंत्यांची (रिक्वेस्ट) काळजी घ्या
तुम्हाला कधीही अज्ञात व्यक्तीकडून पेमेंटची विनंती (रिक्वेस्ट) प्राप्त झाल्यास, तुम्ही अशा सूचनां कडे काळजीपूर्वक पणे पहा व अशी अनोळखी रिक्वेस्ट आल्यास व ती व्यक्ती संशयास्पद वाटत असल्यास तुम्ही पेमेंटची विनंती त्वरित नाकारू शकता. व्यवहार करण्यापूर्वी UPI आयडी व्हेरिफाय करा
याशिवाय, अनेक फसवणूक करणारे तुम्हाला QR कोड फॉरवर्ड करतात, पेमेंटचा दावा करण्यासाठी तुमची दिशाभूल करतात. नेहमी लक्षात ठेवा की पेमेंट प्राप्त (रिसीव्ह) करण्यासाठी तुम्हाला पेमेंट पर्यायावर क्लिक करण्याची किंवा कोणताही UPI पिन टाकण्याची गरज नाही. जर तुम्ही तुमचा UPI पिन टाकल्यास, पैसे तुमच्या खात्यातून आपोआप कापले जातील. म्हणून यूपीआय पिन टाकायच्या आधी व्यवहार (ट्रांजेक्शन) कुठच्या प्रकारचा आहे व रक्कम काय आहे ते नीट तपासून पहा.
हे ही वाचा : जाणून घेऊया भारतातील “म्युच्युअल फंडाचा” इतिहास
UPI – यूपीआय फसवणूक प्रकरणे टाळण्यासाठी मूलभूत काय करावे आणि काय करू नये ( डूज आणि डोन्ट)
| काय करावे (डूज) | काय करू नये (डोन्ट) |
| दैनंदिन व्यवहारांसाठी UPI पेमेंट मर्यादा सेट करा | अज्ञात स्त्रोतांकडून आलेले लिंक किंवा ईमेल उघडू नका |
| तुमच्या व्यवहार इतिहासाचा पास्ट ट्रांजेक्शन) मागोवा ठेवा | तुमचा UPI पिन/OTP मागणारे कोणतेही पेमेंट स्वीकारू नका |
| तुम्हाला कोणतीही फसवी क्रिया आढळल्यास ताबडतोब तुमच्या बँकेशी संपर्क साधा | अज्ञात खात्याकडून विनंती केल्यास कोणतीही पेमेंट लिंक स्वीकारू नका |
| तुमचा फोन/लॅपटॉप नेहमी फक्त सुरक्षित वाय-फाय लाच कनेक्ट करा | कोणत्याही KYC-संबंधित प्रक्रियेसाठी तुमचा UPI पिन कधीही शेअर करू नका. |
निष्कर्ष
जेव्हा जेव्हा तुम्हाला तुमच्या UPI खात्याशी संबंधित कोणतीही असामान्य अ‍ॅक्टिव्हिटी दिसल्यास किंवा कॉल येतो तेव्हा वरील सुरक्षा उपाय लक्षात ठेवा. याव्यतिरिक्त, UPI ची संपूर्ण माहिती तुम्हाला तुमचे खाते सुरक्षित करण्याबद्दल अधिक जाणून घेण्यास मदत करेल. बँका वेळोवेळी फसवणूक टाळण्यासाठी ग्राहकांना सूचना पाठवत असतात. त्यातील माहिती वाचून लक्षात ठेवा. सायबर चोरटे तुमच्या बँकेतील रक्कम हडपण्यासाठी निरनिराळ्या क्लृप्त्या अवलंबितात. त्यामुळे बँका याविषयीचा अलर्ट मॅसेज नेहमी पाठवत असतात. त्याकडे दुर्लक्ष करु नका.
अस्वीकरण: हा ब्लॉग केवळ शैक्षणिक हेतूंसाठी आहे. येथे उद्धृत केलेले सिक्युरिटीज/गुंतवणूक शिफारसीय नाहीत.
