आयकर रिटर्न हा एक फॉर्म (ITR Forms)आहे जो कर प्राधिकरणाकडे ( Income Tax authority) दाखल केला जातो. इन्कम टॅक्स रिटर्न फॉर्म (ITR Forms)हे असे आहेत ज्यामध्ये करदाते त्यांच्या कमावलेल्या उत्पन्नाची आणि आयकर विभागाला लागू असलेल्या कराची माहिती दाखल करतात. विभागाने 7 प्रकारचे ITR फॉर्म अधिसूचित केले आहेत. भारतातील सेंट्रल बोर्ड ऑफ डायरेक्ट टॅक्सेसनुसार रिटर्न भरताना व्यक्तींनी खालील फॉर्म विचारात घेतले पाहिजेत.
आयटीआर फॉर्म्स (ITR Forms) बद्दल सर्व जाणून घेऊया, आणि तुमची एकूण कर दायित्व निर्धारित करण्यात त्यांची भूमिका जाणून घ्या
आयकर रिटर्न हा एक फॉर्म (ITR Forms) आहे जो कर प्राधिकरणाकडे ( Income Tax authority) दाखल केला जातो.
ह्यात उत्पन्न, खर्च आणि इतर संबंधित कर माहितीचा अहवाल देतात. टॅक्स रिटर्नमुळे करदात्यांना त्यांचे कर दायित्व निर्धारित करणे, त्यांच्या कर देयकेचे नियोजन करणे आणि त्यांच्या जादा पेमेंटसाठी परताव्याची विनंती करणे सोपे होते. करदात्यांनी प्रथम रिटर्न सबमिट करण्यापूर्वी त्यांना कोणत्या प्रकारचे ITR फॉर्म भरायचे आहेत हे निश्चित करणे आवश्यक आहे. आयटीआर फॉर्म हे केवळ करदात्यांच्या उत्पन्नावर अवलंबून असतात. इन्कम टॅक्स रिटर्न (ITR) फॉर्म हे असे आहेत ज्यामध्ये करदाते त्यांच्या कमावलेल्या उत्पन्नाची आणि आयकर विभागाला लागू असलेल्या कराची माहिती दाखल करतात. विभागाने 7 प्रकारचे ITR फॉर्म अधिसूचित केले आहेत
तुम्ही ITR का दाखल करावा?
खालीलपैकी कोणत्याही अटी तुम्हाला लागू होत असल्यास भारतात आयकर रिटर्न (ITR) भरणे कायद्याने अनिवार्य आहे:
- तुमचे एकूण वार्षिक उत्पन्न, कर मर्यादेपेक्षा जास्त असल्यास-
| वय | रक्कम ₹ (उत्पन्न, कर मर्यादा ) |
| 60 वर्षांखालील लोकांसाठी | 2.5 लाख |
| वयाची 60 वर्षांवरील परंतु 80 वर्षांखालील | 3 लाख |
| 80 वर्षांवरील लोकांसाठी | 5 लाख |
- तुम्ही भांडवली नफा किंवा घराच्या मालमत्तेसारख्या एकाहून अधिक स्रोतातून कमावल्यास.
- तुम्हाला आयकर विभागाकडून परताव्याची मागणी करायची असल्यास.
- जर तुम्ही आर्थिक वर्ष 5 मध्ये विदेशी मालमत्तेमध्ये गुंतवणूक केली असेल किंवा त्यातून कमाई केली असल्यास.
- तुम्हाला व्हिसा किंवा कर्जासाठी अर्ज करायचा असेल तर.
- जर व्यक्ती ही कंपनी किंवा फर्म असल्यास, नफा किंवा तोटा विचारात न घेता ITR भरणे कायद्याने अनिवार्य आहे:
ITR फॉर्म्स चे प्रकार ( Type of ITR Forms)
ITR फॉर्म तपशीलांबद्दल अधिक जाणून घ्या, चला ITR फॉर्मचे प्रकार पाहू या. करदात्यांना कर भरण्यासाठी विविध प्रकारचे ITR फॉर्म उपलब्ध आहेत. उत्पन्नाचा प्रकार/स्रोत यावर अवलंबून, करदात्याचा गट (वैयक्तिक, कंपनी आणि हिंदू अविभक्त कुटुंब) अंतर्गत येतो. व्यक्तीच्या उत्पन्नामुळे इन्कम टॅक्स रिटर्न्स (ITR) फॉर्म सबमिट केला जातो.
भारतातील सेंट्रल बोर्ड ऑफ डायरेक्ट टॅक्सेसनुसार रिटर्न भरताना व्यक्तींनी खालील फॉर्म विचारात घेतले पाहिजेत:
ITR-1 Form किंवा सहज
हा फॉर्म निवासी भारतीयांसाठी आहे, ज्यांचे वार्षिक एकूण उत्पन्न खाली नमूद केलेल्या श्रेणींमध्ये येत
- जर पेन्शन किंवा पगारातून उत्पन्न तयार केले असेल तर
- जर एकल-घराच्या मालमत्तेतून उत्पन्न निर्माण केले असेल, तथापि, जर तोटा मागील वर्षापासून झाला असेल तर, वगळण्याची परवानगी आहे.
- शेतीतून उत्पन्न झाल्यास (5,000 रु. पेक्षा जास्त नाही)
- आर्थिक वर्षात एकूण उत्पन्न जास्तीत जास्त रु. 50 लाख असू शकते आणि जास्त नाही
- पगार, एक घर मालमत्ता, कौटुंबिक निवृत्ती वेतन, कृषी उत्पन्न (₹5000/- पर्यंत), आणि इतर स्त्रोतांमधून उत्पन्न आहे, ज्यामध्ये हे समाविष्ट आहे:
- बचत खात्यातून व्याज
- ठेवींचे व्याज (बँक / पोस्ट ऑफिस / सहकारी संस्था)
- आयकर परताव्याचे व्याज
- वर्धित भरपाईवर व्याज मिळाले
- इतर कोणतेही व्याज उत्पन्न
- कौटुंबिक पेन्शन
- जोडीदाराचे उत्पन्न (पोर्तुगीज नागरी संहितेच्या अंतर्गत समाविष्ट असलेल्यांव्यतिरिक्त) किंवा अल्पवयीन व्यक्तींना एकत्र केले जाते (वर नमूद केल्याप्रमाणे उत्पन्नाचा स्रोत निर्दिष्ट मर्यादेत असेल तरच).
ITR – 1 फॉर्म कोण निवडू शकत नाही?
खालील गटांतर्गत येणाऱ्या व्यक्ती आयटीआर-१ ची निवड करू शकत नाहीत-
- एकूण उत्पन्न रु. ५० लाख रुपयां पेक्षा जास्त असल्यास
- व्यक्तींना करपात्र भांडवली नफा असल्यास ( (short term and long term)
- एकापेक्षा जास्त घरांच्या मालमत्तेतून उत्पन्न निर्माण झाल्यास
- आर्थिक वर्षात कोणतीही गुंतवणूक असूचीबद्ध इक्विटी बाँडमध्ये केली असल्यास
- जर तुम्ही अनिवासी भारतीय (अनिवासी भारतीय) NRI किंवा RNOR (निवासी सामान्य रहिवासी नाही) असाल तर
- जर शेतीतून उत्पन्न रु.5,000 पेक्षा जास्त असेल तर.
- व्यवसाय किंवा व्यवसायातून उत्पन्न निर्माण झाल्यास
- जर करदाता कंपनीचा संचालक असेल तर
- परदेशात असलेल्या मालमत्तेतून कोणतेही उत्पन्न निर्माणझाल्यास
- एखाद्या व्यक्तीकडे परकीय उत्पन्न किंवा परदेशी मालमत्ता असल्यास
- लॉटरी, घोडे, कायदेशीर जुगार इत्यादींमधून उत्पन्न असल्यास
- आयकर कायद्याच्या कलम 194N अंतर्गत कर कपात असल्यास
- पात्र स्टार्ट-अप म्हणून नियोक्त्याकडून प्राप्त झालेल्या ESOP वर आयकर लांबणीवर टाकला असल्यास
- ITR-1 साठी पात्रता अटींमध्ये समाविष्ट नसल्यास
ITR – 2 फॉर्म
ITR-2 फॉर्म व्यक्ती आणि हिंदू अविभक्त कुटुंबांसाठी (HUFs) आहे जे खालीलपैकी कोणत्याही श्रेणीमध्ये येतात:
- व्यक्तींचे उत्पन्न करदाता रु.50 लाख पेक्षा जास्त असणे आवश्यक आहे (उत्पन्न पगारातून किंवा पेन्शनमधून निर्माण होत असेल तर)
- घराच्या मालमत्तेतून मिळणारे उत्पन्न
- लॉटरी किंवा घोड्यांच्या शर्यतींसारख्या स्त्रोतांमधून मिळणारे उत्पन्न
- जर करदाता कंपनीचा संचालक असेल तर
- करदात्याचे कृषी उत्पन्न रु.5,000 पेक्षा जास्त असेल तर
- भांडवली नफ्यातून उत्पन्न झालेले महसूल
- आर्थिक वर्षात सूचीबद्ध नसलेल्या इक्विटी बाँडमध्ये कोणतीही गुंतवणूक केल्‍यास
- उत्पन्न परकीय मालमत्तेतून झाले आहे आणि परदेशी उत्पन्न
- 10 .जर करदाता ITR-1 (सहज) दाखल करण्यास पात्र नसेल तर
ITR – 2 फॉर्म कोण निवडू शकत नाही?
कोणत्याही व्यक्तीने किंवा HUF द्वारे दाखलITR2 केले जाऊ शकत नाही, ज्यांच्या वर्षभरातील एकूण उत्पन्नात नफा आणि व्यवसाय किंवा व्यवसायातील नफ्यांचा समावेश आहे आणि ज्यांचे उत्पन्न खालीलप्रमाणे आहे:
- व्याज
- पगार
- बोनस
- कमिशन किंवा मोबदला, कोणत्याही नावाने, त्याच्यामुळे किंवा भागीदारी फर्मकडून त्याला मिळालेले असल्यास
ITR – 3 फॉर्म
हा फॉर्म वैयक्तिक करदात्यांनी आणि HUF द्वारे निवडला जाणे आवश्यक आहे. जे एखाद्या व्यवसायातून किंवा व्यवसायातून नफा / उत्पन्न मिळवतात.
परताव्यामध्ये घराच्या मालमत्तेचे उत्पन्न, पगार/पेन्शन, भांडवली नफा आणि इतर स्त्रोतांकडून मिळणाऱ्या उत्पन्नाचा समावेश असू शकतो
खालील नमूद केलेले करदाते ITR-3 फॉर्म निवडू शकतात
- व्यवसाय किंवा व्यवसायातून नफा कमावणार्‍या व्यक्ती (कर ऑडिट आणि नॉन ऑडिट प्रकरणे दोन्ही)
- जर काही गुंतवणूक केली असेल तर आर्थिक वर्षात कोणत्याही वेळी इक्विटी शेअर्स असूचीबद्ध
- जर करदाता एखाद्या कंपनीत भागीदार
- जर करदाता कंपनीचा संचालक असेल तर
- जर पगार किंवा पेन्शन, घराची मालमत्ता, किंवा उत्पन्नाचा इतर कोणताही स्रोत
- व्यवसाय पेन्शनची उलाढाल रु. 2 कोटी पेक्षा जास्त आहे
ITR – 4 फॉर्म (सुगम)
व्यक्ती, HUF आणि भागीदारी संस्थांच्या बाबतीत जे भारताचे रहिवासी आहेत. जे व्यवसाय किंवा व्यवसायातून उत्पन्न निर्माण करतात; त्यांनी ITR-4 निवडणे आवश्यक आहे.. ज्या करदात्यांनी आयकर कायदा 1961 च्या कलम 44ADA, कलम 44AD आणि कलम 44AE अंतर्गत अनुमानित उत्पन्न योजना देखील निवडली आहे, त्यांनी देखील हा फॉर्म निवडणे आवश्यक आहे.
ITR – 4 फॉर्म कोण निवडू शकत नाही?
खाली नमूद केलेल्या करदात्यांना आणि HUF ना ITR-4 निवडण्याची परवानगी नाही:
- निर्माण झालेले एकूण उत्पन्न रु. 50 लाखां पेक्षा जास्त असल्यास
- मागील वर्षापासून कोणतेही नुकसान झाले असल्यास
- करदात्यांचा स्वाक्षरी करणारा इसम भारताबाहेरील ठिकाणी राहत असल्यास
- आर्थिक वर्षात कोणत्याही वेळी असूचीबद्ध नसलेल्या इक्विटी बाँडमध्ये कोणतीही गुंतवणूक केली असल्यास
- जर करदात्यांनी परदेशी उत्पन्न किंवा परदेशी मालमत्ता निर्माण केली असेल तर
- एकापेक्षा जास्त घरांच्या मालमत्तेतून उत्पन्न निर्माण झाले असल्यास
- जर करदाता एखाद्या कंपनीचा संचालक असेल तर
- जर करदाता एनआरआय (NRI) किंवा आरएनओआर (NRO)
- मर्यादित दायित्व भागीदारी (LLPs) या प्रकारचा ITR फॉर्म निवडू शकत नाहीत
ITR – 5 फॉर्म
खाली नमूद केलेल्या श्रेण्यांखालील कोणीही आयटीआर 5 फॉर्म दाखल करू शकतो:
- कृत्रिम न्यायिक व्यक्ती Artificial Juridical Person (AJP)
- बिझनेस ट्रस्ट
- दिवाळखोरांची संपत्ती
- मृत व्यक्तींची संपत्ती
- व्यक्तींची संघटना Associations of Persons (AOPs)
- व्यक्तींची संस्था Body of Individuals (BOIs)
- LLPs आणि कंपन्या
ITR – 6 फॉर्म
ITR-6 फॉर्म कोणत्याही कंपनीसाठी आहे आयकर कायद्याच्या कलम 11 शी संबंधित सवलतींचा दावा करत नाही , 1961. या कलमांतर्गत आयकर रिटर्न भरणाऱ्या कंपन्या हे फक्त इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने करू शकतात.
ITR – 7 फॉर्म
व्यक्ती आणि फर्म ज्यांनी कलम 139(4A), कलम 139(4B), कलम 139(4C), कलम 139(4D), कलम 139(4E) आणि कलम 139(4F) शी संबंधित रिटर्न भरले आहेत त्यांनी हे निवडणे आवश्यक आहे.
आयकर विभागानुसार भरावे लागणार्‍या रिटर्नचे तपशील सूची (Sections)
ITR फॉर्म (ITR Forms)आयकर विभागानुसार भरावे लागणार्‍या रिटर्नचे तपशील खाली सूची प्रमाणे भरणे आवश्यक आहे (details of the returns should be filed section-wise)
कलम 139(4A):
धर्मादाय/ट्रस्ट किंवा इतर कायदेशीर जबाबदाऱ्यांच्या मालकीच्या मालमत्तेतून उत्पन्न मिळवणाऱ्या व्यक्तींनी आयटीआर फॉर्म सबमिट करणे आवश्यक आहे. आणि उत्पन्न झालेले उत्पन्न हे केवळ धर्मादाय किंवा धार्मिक हेतूंसाठी वापरले जाते
कलम 139(4B):
आयटीआर फॉर्म या कलमांतर्गत राजकीय पक्षाने दाखल करणे आवश्यक आहे जर व्युत्पन्न केलेले एकूण उत्पन्न असल्यास
कलम 139(4C):
च्या कमाल रकमेपेक्षा जास्त असेल: या कलमांतर्गत ITR फॉर्म सबमिट करणे आवश्यक आहे जर ती वैज्ञानिक संशोधन संघटना, रुग्णालये, वैद्यकीय संस्था, विद्यापीठे, निधी, वृत्तसंस्था आणि इतर शैक्षणिक संस्था असेल
कलम 139(4D):
कोणतीही शैक्षणिक संस्था जसे की महाविद्यालय किंवा विद्यापीठ कोणतेही उत्पन्न किंवा तोटा सादर करण्यासाठी
कलम 139(4E):
अंतर्गत आयटीआर फॉर्म सबमिट करणे आवश्यक आहे: ज्या व्यवसाय, ट्रस्टला कोणत्याही प्रकारचे उत्पन्न किंवा तोटा सादर करण्याची आवश्यकता नाही
कलम 139(4F):
अंतर्गत आयटीआर फॉर्म दाखल करणे आवश्यक आहे: कलम 115UB अंतर्गत अस्तित्वात असलेले गुंतवणूक निधी आणि कोणतेही उत्पन्न किंवा तोटा सादर करण्याची आवश्यकता नाही, या कलमांतर्गत आयटीआर फॉर्म देखील सादर करणे आवश्यक आहे
FAQ प्रश्न – उत्तरे
उ. व्यक्तींसाठी सात ITR फॉर्म आहेत, म्हणजे ITR 1, ITR 2, ITR 3, ITR 4, ITR 5, ITR 6 आणि ITR 7.
प्र. कंपन्या आणि कंपन्यांद्वारे वापरले जाऊ शकणारे ITR फॉर्म कोणते आहेत?
उ. फर्म आणि कंपन्या त्यांचे आयकर रिटर्न भरण्यासाठी ITR-5, ITR-6 आणि ITR-7 वापरू शकतात.
प्र. आयटीआर फॉर्मसोबत कागदपत्रे जोडणे आवश्यक आहे का?
उ. तुम्ही आयटीआर फॉर्म मॅन्युअली किंवा इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने फाइल करू शकता, तुम्हाला गुंतवणुकीचा पुरावा आणि TDS प्रमाणपत्रे यासारखी कोणतीही कागदपत्रे सादर करण्याची आवश्यकता नाही. तथापि, तुम्ही ही कागदपत्रे जपून ठेवली पाहिजेत आणि जेव्हा मूल्यांकन किंवा चौकशीच्या बाबतीत मागणी केली जाईल तेव्हा ते कर अधिकार्‍यांकडे सादर केले पाहिजेत.
प्र. ITR-V पावती दस्तऐवज (acknowledgement document) उघडण्यासाठी पासवर्ड काय आहे?
उ. पासवर्ड तुमचा पॅन क्रमांक आणि तुमची जन्मतारीख यांचे मिश्रण आहे. पासवर्ड तुमच्या PAN चे शेवटचे पाच अंक आणि DOB चे DDMMYYYY असणे आवश्यक आहे.
प्र. सुधारित विवरणपत्र किती वेळा भरता येईल?
उ. एक वर्षाची मुदत संपेपर्यंत तुम्ही सुधारित रिटर्न अनेक वेळा दाखल करू शकता.
अशा कर, कर्ज, गुंतवणूक वरील अधिक माहिती साठी इथे क्लीक करा
