जर तुम्हाला शेअर (स्टॉक) मार्केटबद्दल उत्सुकता असेल आणि शेअर्स मध्ये गुंतवणूक करण्याचा विचार करत असाल तर पहिली पायरी म्हणजे डीमॅट खाते उघडणे. तुमचे अंतिम आर्थिक उद्दिष्ट काहीही असो, शेअर मार्केटमधील कोणतेही व्यवहार करण्यासाठी डीमॅट खाते (DEMAT Account) उघडणे ही महत्त्वाची आवश्यकता आहे. तुम्ही जे शेअर्स खरेदी करता त्यांना सुरक्षित ठिकाणी ठेवण्याची गरज असते आणि डीमॅट खाती तुमच्या गुंतवणुकीला योग्य असा आश्रय देतात.
तुम्ही जितक्या लवकर गुंतवणूक सुरू कराल तितके चक्रवाढीचा अधिक फायदा तुम्हाला मिळतो. जसजसे अधिकाधिक लोक चक्रवाढ आणि गुंतवणुकीच्या सामर्थ्याबद्दल शिकत आहेत, तसतसे डीमॅट खात्यांची (DEMAT Account) संख्या वाढत आहे. तरुण भारतीय म्युच्युअल फंड, ईटीएफ, एसआयपी इत्यादी वाढीच्या मालमत्तेमध्ये गुंतवणुकीकडे वळत आहेत.
भारतातील डीमॅट खाती प्रथमच 10 कोटींच्या पुढे गेली आहेत. डिपॉझिटरीजद्वारे दिल्या गेलेल्या माहिती नुसार देशात सक्रिय डीमॅट खात्यांची संख्या गेल्या वर्षभरात (FY 2021-22) 63% नी वाढली. सेबी (SEBI – सिक्युरिटीज एक्स्चेंज बोर्ड ऑफ इंडिया) च्या आकडेवारीनुसार जुलै 2022 मध्ये, NSDL ने 4 लाख डीमॅट खाती उघडली तर CDSL ने 14 लाख डीमॅट खाती उघडली. स्मार्टफोनच्या वापरात झालेली वाढ, ग्राहकांचे सुलभ डिजिटल ऑनबोर्डिंग आणि इक्विटी मार्केटद्वारे दिलेले आकर्षक परतावा यासारख्या घटकांमुळे ही वाढ दिसून आली.
डीमॅट खाते उघडणे सोपे आहे आणि ते काही काही टप्प्यांमध्ये पूर्ण केले जाऊ शकते. तुम्ही ऑनलाइन व्यवहार करता तेव्हा डीमॅट खाते शेअर्स डिजिटल स्वरूपात साठवले जातात. आज डिजिटल मोडमध्ये शेअर्सचे व्यवहार होत असल्याने, ऑनलाइन ट्रेडिंग सुरू करण्यासाठी डीमॅट खाते आवश्यक आहे. म्हणूनच, एक गुंतवणूकदार म्हणून डीमॅट खाते कसे उघडायचे आणि त्यांची संपत्ती तयार करण्यासाठी आणि वाढवण्यासाठी त्याचा वापर कसा करावा हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. इंटरनेटमुळे, आता तुमच्या घरी बसून काही क्लिकवर डीमॅट खाते उघडणे शक्य आहे.
म्हणूनच या ब्लॉगमध्ये, आपण प्रथम डीमॅट खात्याबद्दल (DEMAT Account) माहिती जाणून घेऊ आणि नंतर तुम्हाला तुमचे डीमॅट खाते उघडण्यासाठी आवश्यक असलेली सोपी प्रक्रिया जाणून घेऊ. तर चला सुरुवात करूया !
डीमॅट खाते म्हणजे डीमटेरिअलिज्ड अकाउंट :
तुम्ही डीमॅट खात्याची तुमच्या घरातील लॉकरशी तुलना करू शकता जिथे तुम्ही तुमच्या सर्व मौल्यवान वस्तू सुरक्षितपणे ठेवता. शिवाय, डीमॅट खात्याच्या बाबतीत, मौल्यवान वस्तू ही गुंतवणूक मालमत्ता आहे जसे की इलेक्ट्रॉनिक (डिजिटल ) स्वरूपात सिक्युरिटीज (जसे की शेअर्स , म्युच्युअल फंड, ईटीएफ, बॉण्ड्स इ.)
डीमॅट खाते ही सिक्युरिटीज साठवण्यासाठी आणि व्यापार करण्यासाठी वापरली जाणारी एक सुविधा आहे. हे वापरकर्त्यांना शेअर्स व इतर सिक्युरिटीज खरेदी आणि विक्री करण्यास सुविधा देऊन, व्यापार जलद व सुलभ करते.
डीमॅट खाती, तुम्हाला कंपनीचे शेअर्स इलेक्ट्रॉनिक( डिजिटल फॉरमॅट मध्ये ) पद्धतीने साठवून ठेवण्याची सुविधा देतात. डीमॅट खाते तुम्हाला स्टॉक्स, म्युच्युअल फंड, एक्सचेंज-ट्रेडेड फंड (ईटीएफ), बॉण्ड्स इत्यादी सिक्युरिटीज ठेवण्यास सक्षम करते. तुम्ही शेअर्ससाठी ऑर्डर देता तेव्हा तुमचे शेअर्स तुमच्या डीमॅट खात्यात जमा होतात. त्याचप्रमाणे, जेव्हा तुम्ही तुमचे शेअर्स विकता तेव्हा ते तुमच्या खात्यातून वजा ( डेबिट ) केले जातात.
1996 पूर्वी प्रत्यक्ष व्यवहार होत असे (पेपर बेस्ड शेअर सर्टफिकेट). तथापि, 1996 नंतर सेबीने डीमॅट खाते (DEMAT Account) सेवा सुरू केल्याने लोकांच्या गुंतवणुकीच्या पद्धतीत बदल झाला – ही एक डिजिटल प्रक्रिया बनली. डीमॅट खाती सादर करणे हे सेबीने उचललेले सर्वात धाडसी पाऊल ठरले आणि त्यामुळे सामान्य लोकांना सहजतेने शेअर बाजारात गुंतवणूक करण्यास सक्षम केले.
टीप: हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की डीमॅट खाते हे ट्रेडिंग खात्यापेक्षा वेगळे असते. ट्रेडिंग खाते केवळ शेअर्सची खरेदी आणि विक्री सुलभ करते तर डीमॅट खाते ते शेअर्स स्टोअर करते. सामान्यतः, डीमॅट खाते आणि ट्रेडिंग खाते हे भारतातील ब्रोकरेज फर्मद्वारे टू-इन-वन उत्पादन म्हणून ऑफर केले जातात.
डीमॅट खात्यांमध्ये डिपॉझिटरी आणि डिपॉझिटरी पार्टिसिपंट्स (डीपी) म्हणजे काय?
डिपॉझिटरीज अशा संस्था आहेत ज्या तुमच्या सिक्युरिटीज इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने ठेवतात आणि व्यवहार सुलभ करतात. SEBI मध्ये नोंदणीकृत दोन डिपॉझिटरी नॅशनल सिक्युरिटीज डिपॉझिटरी लिमिटेड (NSDL) आणि सेंट्रल डिपॉझिटरी सर्व्हिसेस लिमिटेड (CDSL) आहेत.
डिपॉझिटरी पार्टिसिपंट्स (डीपी DP), डिपॉझिटरी आणि गुंतवणूकदार यांच्यात एजंट म्हणून काम करतात. डिपॉझिटरीच्या सेवांचा लाभ घेण्यासाठी, तुम्हाला डीपी च्याच माध्यमातून जावे लागते. तुमचे डीपीकडे असलेले खाते डीमॅट खाते म्हणून संबोधले जाते.
सर्वोत्कृष्ट डीमॅट खाते निवडताना विचारात घ्याचये मुद्दे
- खाते उघडण्याची सुलभता :सेबीने डीमॅट खाते तयार करताना, सेवा पुरवठादारांना पूर्ण प्रक्रियेचे पालन करणे अनिवार्य केले आहे . तथापि, ते डीमॅट खाते उघडण्याच्या स्टेप्स व प्रक्रिया सुलभ करू शकतात.
उदाहरणार्थ, तुमचा आधार क्रमांक वापरून, तुम्ही ई-केवायसी प्रक्रियेद्वारे डीमॅट खाते उघडू शकता. ई-केवायसी द्वारे, ग्राहकांना फक्त व्हिडिओ कॅमेरा किंवा सेल्फीद्वारे अंतिम स्व-ओळख ( स्वतः ची ओळख) करणे आवश्यक आहे. प्रत्यक्ष खाते उघडण्यासाठी अंदाजे पाच दिवस लागतात, तर ई-केवायसीला दोन दिवसांपेक्षा कमी वेळ लागतो. - वापरकर्ता-इंटरफेस ( युजर इंटरफेस ) : बहुतेक ब्रोकर्सचे स्वतःचे सॉफ्टवेअर असते जे तुम्ही वापरू शकता. काही इंटरनेटवर शोधून किंवा रिव्ह्यू वाचून कोणत्या ॲपमध्ये सर्वोत्तम इंटरफेस आहे हे तुम्ही शोधू शकता. चांगला इंटरफेस असलेले खाते उपयुक्त आणि सोयीचे असू शकते.
- खाते उघडण्याचे शुल्क : डीमॅट खात्यांशी (DEMAT Account) संबंधित विविध शुल्क आहेत, ज्यात वार्षिक देखभाल शुल्क – एएमसी ( AMC) , कागदी आणि डुप्लिकेट स्टेटमेंटचे शुल्क आणि डीमटेरिअलायझेशन आणि रीमटेरियलायझेशनशी संबंधित खर्च समाविष्ट आहेत. त्यामुळे, डिपॉझिटरी पार्टीसिपंट (DP) च्या किमती वाजवी आणि मार्केटशी सुसंगत आहेत याची खात्री करणे महत्वाचे आहे.
DP कसा आहे याची चांगली कल्पना येण्यासाठी, तुम्ही इतर समान सेवा पुरवठादारांच्या खर्चाची तुलना करू शकता. खर्च बचत महत्त्वाची असली तरी, त्यांना नेहमीच प्राधान्य देता कामा नये. डीपी तुम्हाला उच्च-गुणवत्तेची सेवा पुरवणार की नाही हे देखील पहणे महत्त्वाचे आहे. - एक विश्वासू ब्रँड नाव: बाजारपेठेतील मोठ्या प्रतिष्ठेसह विश्वसनीय प्लॅटफॉर्म निवडणे महत्त्वाचे आहे. ज्या प्लॅटफॉर्मवर तुम्ही तुमचे डीमॅट खाते उघडत आहात ते SEBI-नोंदणीकृत प्लॅटफॉर्म असावे. तो डिपॉझिटरी सहभागी असणे आवश्यक आहे आणि सर्व संबंधित सरकारी संस्थांनी जारी केलेल्या सर्व मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
- मदत आणि समर्थन: जर तुम्ही व्यापारात अडकले असाल आणि तुम्हाला तातडीची मदत हवी असेल, तर प्लॅटफॉर्मकडे मदत करण्याची क्षमता असली पाहिजे.
डीमॅटखाते (DEMAT Account ) उघडण्यासाठी काय शुल्क आकारले जाते?
डीमॅट खाते उघडण्यासाठी प्रत्येक डिपॉझिटरी सहभागीला वेगवेगळे शुल्क आकारले जाऊ शकते. परंतु भारतामध्ये बहुतेक दलाल विनामूल्य डीमॅट खाते उघडण्याची सुविधा देतात, तर काही किरकोळ शुल्क आकारतात. त्याशिवाय, पहिल्या वर्षाचे वार्षिक देखभाल शुल्क (AMC) बहुतेक दलालांद्वारे माफ केले जाते. तांत्रिकदृष्ट्या, गुंतवणूकदाराला दुसऱ्या वर्षापासून एमसीचे पैसे द्यावे लागतात.
या शुल्कांचे विस्तृतपणे खालीलप्रमाणे वर्गीकरण केले जाऊ शकते:
- खाते उघडण्याचे शुल्क: सामान्यतः, जेव्हा तुम्ही पहिल्यांदा डीमॅट खाते उघडता तेव्हा खाते उघडण्याचे शुल्क एकदाच आकारले जाते. त्यानंतर, स्टॉक ब्रोकर तुमच्याकडून पुन्हा हे शुल्क आकारणार नाही.
- वार्षिक देखभाल शुल्क (AMC): वार्षिक देखभाल शुल्क हे डीमॅट खातेधारकाकडून त्यांचे डीमॅट खाते राखण्यासाठी डीपीकडून आकारले जाणारे आवर्ती शुल्क आहे.
- प्लेजिंग चार्ज: हे डीमॅट खात्यामध्ये तारण ठेवण्यासाठी व्यापार मर्यादा मिळविण्यासाठी आकारले जाणारे शुल्क आहे.
- अनप्लेजिंग चार्ज: जेव्हा तारण ठेवलेले शेअर्स अनप्लेज करायचे (सोडवायचे) असतात, तेव्हा हे शुल्क लागू होते.
- डीमटेरिअलायझेशन चार्ज: डीमटेरियलायझेशनद्वारे पेपर बेस्ड शेअर प्रमाणपत्र डिजिटल स्वरूपात रूपांतरित केले जाऊ शकते. यामध्ये डीमटेरियलायझेशन चार्जचा समावेश आहे.
- रीमटेरियलायझेशन चार्ज: हे डीमटेरियलायझेशनच्या विरुद्ध आहे, जेथे डिजिटल शेअर प्रमाणपत्र भौतिक स्वरूपात रूपांतरित केले जाते.
- डीपी शुल्क: प्रत्येक वेळी डीमॅट खात्यातून आयएसआयएन डेबिट केल्यावर डीपी शुल्क लागू होते.
- काही स्टॉक ब्रोकर डीमॅट खाते उघडण्याचे शुल्क माफ करू शकतात. असे सबस्क्रिप्शन पॅक आहेत जे गुंतवणूकदारांना ट्रेडिंग करताना वेगवेगळे ब्रोकरेज दर निवडण्यासाठी पर्याय देतात.
तुम्हाला डीमॅट खाते (DEMAT Account) उघडण्याची गरज का आहे?
जर एखाद्या व्यक्तीला स्टॉक मार्केटमध्ये ट्रेडिंग करून आपले पैसे गुंतवायचे असतील तर, जोपर्यंत डीमॅट खाते नाही तोपर्यंत तो/ती असे करू शकत नाही. ऑनलाइन ब्रोकर्सनी किरकोळ गुंतवणूकदारांना डीमॅट खाते पटकन आणि सहजतेने मिळवणे सोपे केले आहे. त्यामुळे, ऑनलाइन डीमॅट खाते कसे उघडायचे हे जाणून घेतल्याने केवायसी आवश्यकता समजून घेता येतात, ज्या SEBI द्वारे अनिवार्य आहेत आणि सर्व स्टॉक ब्रोकर्सना त्यांचे पालन करावे लागते. तुमच्या डीमॅट खात्यात आधी सांगितल्याप्रमाणे शेअर्स, बाँड्स, म्युच्युअल फंड इत्यादी वित्तीय सिक्युरिटीज इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात असतील. सिक्युरिटीज डिजिटल मोडमध्ये ठेवण्याव्यतिरिक्त, इतर कारणे देखील आहेत जी डीमॅट खाते अधिक महत्त्वपूर्ण बनवतात जसे की:
- संरक्षण/सुरक्षा: पूर्वी, जेव्हा शेअर्स भौतिक स्वरूपात होते, तेव्हा ते राखणे खूप कठीण होते. ते चुकीच्या ठिकाणी ठेवल्याने किंवा चोरीला जाण्याचा धोका नेहमीच होता. आता, डीमॅट खात्यासह, एखादी व्यक्ती इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात सिक्युरिटीज ठेवू शकते जे जास्त सुरक्षित आहे. नियम, कायदे आणि वैधानिक अनुपालन डीमॅट खाते अधिक संरक्षित आणि एक सुरक्षित पर्याय बनवतात.
- सुलभता: सर्व सिक्युरिटीज इलेक्ट्रॉनिक स्वरूपात असल्याने, ते कधीही कोठूनही बघू किंवा वापरू शकतो.
- वन-स्टॉप: अनेक आर्थिक उत्पादने आहेत जिथे गुंतवणूकदार गुंतवणूक करतो. या उत्पादनांसाठी वेगळी खाती ठेवणे हे गोंधळात टाकणारे आणि वेळ घेणारे आहे. डीमॅट खाते गुंतवणूकदाराला त्यांच्या अनेक सिक्युरिटीज एकाच खात्यात ठेवण्यास मदत करते आणि ट्रॅकिंगची अडचण मुक्त करते.
- हस्तांतरणाची सुलभता: जेव्हा तुम्ही व्यापार करता, तेव्हा स्टॉक ब्रोकर थेट विक्रेत्याकडून खरेदीदाराकडे रोखे हस्तांतरित करू शकतो. तुम्ही एखाद्या अल्पवयीन व्यक्तीसाठी डीमॅट खाते सांभाळत असल्यास, तुम्ही शेअर्स खरेदी करू शकता आणि ते तुमच्या डीमॅट खात्यातून अल्पवयीन व्यक्तीच्या डीमॅट खात्यात सहजपणे हस्तांतरित करू शकता.
- झटपट आणि सुलभ वापर: डीमॅट खाते तुम्हाला इंटरनेट वापरून तुमच्या गुंतवणुकीत सहज वापर करू देते. त्यामुळे, कोणत्याही वेळी, तुमच्याकडे असलेली गुंतवणूक तुम्हाला कळेल आणि तुमची संपत्ती निर्माण करण्यासाठी उत्तम निर्णय घ्याल.
- लाभांशासाठी सोयीस्कर: डीमॅट खाते सुरू करण्यापूर्वी, लाभांशाची विनंती करणे ही वेळखाऊ प्रक्रिया होती. तथापि, आता इलेक्ट्रॉनिक क्लिअरिंग सेवेचा वापर करून डीमॅट खात्यांमध्ये लाभांश स्वयंचलितपणे जमा केला जातो. प्रत्येक डीमॅट खात्याचा एक अद्वितीय आयडी असतो आणि जेव्हा तुम्ही शेअर्स आणि सिक्युरिटीज खरेदी करता तेव्हा त्या आयडीला कोणताही परिणामी लाभांश दिला जातो
- सिक्युरिटीजचे अथक डीमटेरिअलायझेशन: जर तुमच्याकडे फिजिकल सर्टिफिकेट्स असतील, तर तुम्ही ते तुमच्या डीमॅट खात्याद्वारे सहजपणे इलेक्ट्रॉनिक फॉर्ममध्ये रूपांतरित करू शकता. तुम्ही एका बटणाच्या एका साध्या क्लिकने इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने ठेवलेल्या सिक्युरिटीजला भौतिक स्वरूपात रूपांतरित करू शकता.
डीमॅट खात्याचे फायदे काय आहेत?
- तुमचे शेअर्स आणि सिक्युरिटीज सुरक्षितपणे ठेवल्या जातात
- व्यवहाराची लक्षणीयरीत्या कमी आहे कारण तुम्हाला मुद्रांक शुल्क भरावे लागत नाही
- इलेक्ट्रॉनिक सेटलमेंटसाठी सोयीस्कर आणि जलद
- सिक्युरिटीजच्या हस्तांतरणाच्या बाबतीत कमी कागदपत्रे
- भौतिक (पेपर बेस्ड) प्रमाणपत्रांशी संबंधित जोखीम ह्यात नाही, जसे की चोरी, वितरण न करणे आणि बनावट प्रमाणपत्रे
- तुम्हाला हवे असलेले कितीही शेअर्स, अगदी एक शेअर सुद्धा खरेदी करू शकता किंवा विकू शकता
डीमॅट खाते उघडण्याची प्रक्रिया
तुम्हाला माहीत आहे का की 1996 पासून दररोज अंदाजे 5000 डीमॅट खाती एकट्या NSDL सोबत उघडली गेली आहेत.
- पायरी 1: ऑनलाइन अर्ज तुम्ही बँकेच्या किंवा शेअर दलालच्या वेबसाइटवर लॉग इन करू शकता किंवा ॲप डाउनलोड करू शकता आणि डीमॅट खाते (DEMAT Account) उघडण्यासाठी ऑनलाइन अर्ज करू शकता. सर्व बॅंका व शेअर दलाल ऑनलाइन खाते उघडण्याची सुविधा देतात. ऑफलाइन प्रक्रियेसाठी, तुम्ही त्यांच्या नोंदणीकृत कार्यालयाला भेट देऊ शकता आणि प्रत्यक्ष अर्ज भरून प्रक्रिया सुरू करू शकता. तुम्ही E-KYC देखील निवडू शकता ज्यामध्ये आधार क्रमांकासह, तुम्हाला फक्त पत्ता आणि ओळखीचा पुरावा, पॅन कार्ड, रद्द केलेला चेक आणि 6-महिन्यांचे बँक स्टेटमेंट ही कागदपत्रे जमा करणे आवश्यक आहे. EKYC साठी, तुमचा ईमेल आयडी आणि मोबाईल नंबर आधारशी लिंक असणे खूप महत्वाचे आहे.
- पायरी 2: कागदपत्रे अपलोड करा. डीमॅट खाते उघडण्याची प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी सर्व आवश्यक कागदपत्रे अनिवार्यपणे सबमिट करणे आवश्यक आहे. यासह, Know-Your-Customer (KYC) नियमांची पूर्तता होणे ही गरजेचं आहे. बँकेच्या किंवा शेअर दलालच्या वेबसाइट किंवा मोबाइल ॲपवर कागदपत्रांची ई-प्रत अपलोड करून ही प्रक्रिया केली जाऊ शकते. आवश्यक कागदपत्रांची यादी अशी आहेः
- तुमच्या पॅनकार्डची स्वयं-साक्षांकित प्रत
- पत्त्याच्या पुराव्याची स्वयं-साक्षांकित प्रत – ड्रायव्हिंग लायसन्स, रेशन कार्ड, आधार कार्ड, वीज बिल ही काही कागदपत्रे
- एक पासपोर्ट-आकाराचा फोटो
- एक रद्द केलेला चेक
- वैयक्तिकरित्या पडताळणी – यासाठी तुमचा लाइव्ह फोटो आवश्यक आहे त्यामुळे स्टॉकब्रोकिंग कंपन्या लॅपटॉप वेबकॅम किंवा मोबाईल फोन फ्रंट कॅमेरा वैशिष्ट्य वापरून फोटो घेतात.
- पायरी 3: पडताळणी
- कागदपत्रे यशस्वीरित्या सबमिट केल्यानंतर, पडताळणी प्रक्रिया सुरू होते. डीमॅट खाते अंतिम करण्यासाठी पुढे जाण्यापूर्वी सर्व कागदपत्रांची सत्यता सुनिश्चित केली जाते.
- पायरी 4: डीमॅट खात्याची पुष्टी / पडताळणी
- एकदा कागदपत्रांची पडताळणी पूर्ण झाल्यावर, तुम्हाला तुमच्या डीमॅट खात्यासाठी 16-अंकी युनिकओळख कोड दिला जाईल.
- अशा प्रकारे डीमॅट खाते उघडण्याची प्रक्रिया यशस्वीरित्या समाप्त होते.
स्टॉक मार्केट वरील व इतर लेख इथे वाचा
