“डिव्हिडंड” म्हणजे “लाभांश” होय. डिव्हिडंड हा इंग्रजी शब्द असून “लाभांश” हा त्याला पर्यायी मराठी प्रचलित शब्द आहे. कंपनी ने डिव्हिडंड देण्याचं जाहीर केलं की त्या सोबत एक्स-डिव्हिडंड तारीख (Ex-Dividend Date) आणि डिव्हिडंड रेकॉर्ड तारखा (Dividend Record Date) देखील जाहीर केल्या जातात. आपण सामान्य गुंतवणूकदार यामुळे गोंधळून जातो. यातील नेमका फरक आपल्याला समजत नाही. तो नेमका फरक आपण आजच्या लेखातून समजून घेऊ
चांगला डिव्हिडंड देणाऱ्या कंपन्या शोधणारे अनेक गुंतवणूकदार असतात. खुपदा, त्या गुंतवणूकदारांची मूळ गुंतवणूक फक्त डिव्हिडंडमधूनच वसूल झाल्याचे आपल्या ऐकिवात येते आणि, म्हणूनच डिव्हिडंड ही गुंतवणूक करण्यापूर्वी नक्कीच लक्षात घेण्यासारखी महत्वाची बाब असल्याचे आपल्या ठळक निदर्शनास येते.
जेव्हा कंपन्या आपल्या नफ्यातील काही हिस्सा कंपनीतील गुंतवणूकदारांना, त्यांच्या गुंतवणुकीच्या प्रमाणात देतात त्यालाच लाभांश किंवा डिव्हिडंड असे म्हणतात. शेअर मार्केटच्या भाषेत शेअर होल्डर्स म्हणजेच भागधारक किंवा गुंतवणूकदार
प्रत्येक भागधारक हा कंपनीचा मालक मानला जातो ज्याकडे, कंपनीच्या एकूण भाग भांडवलाचा काही भाग असतो. म्हणून, प्रत्येक इक्विटी धारकाला खर्च किंवा व्याज भरल्यानंतर नफ्यातील वाटा मिळण्याचा अधिकार आहे.
एखादी कंपनी आपल्या सर्व शेअर होल्डर्सला आपल्या नफ्यातील काही हिस्सा लाभांश म्हणून देऊ शकते, जेव्हा कंपनीला एखाद्या वर्षी भरपूर नफा होतो. कंपन्या लाभांश जाहीर करतांना तो १००%, २००%, ५०० % असा जाहीर करतात. शेअरच्या फेस व्हॅल्यूवर लाभांश दिला जातो हे आपल्याला ध्यानात ठेवले पाहिजे. डिव्हिडंड जाहीर झाल्यानंतर प्रत्येक गुंतवणूकदाराला प्रत्येक शेअर मागे लाभांश दिला जातो. लाभांश देणे न-देणे हे सर्वस्वी कंपनीच्या व्यावस्थापनाच्या हातात असते.
थोडक्यात काय, तर कंपनीने गेल्या वर्षी डिव्हिडंड दिला म्हणून आपण एखाद्या कंपनीच्या शेअर्समध्ये गुंतवणूक केली आणि त्यानंतर कंपनीने डिव्हिडंड न दिल्यास आपल्याला चकित होण्यासारखे काहीही नाही. शक्यतो जुन्या, प्रस्थापित, कर्ज नसणाऱ्या कंपन्या डिव्हिडंड देतात.
जर तुम्ही कोणत्याही सूचीबद्ध कंपनीच्या शेअर मध्ये गुंतवणूक केली असेल तर तुम्हाला लाभांश या शब्दाशी परिचित असणे आवश्यक आहे.
गुंतवणूकदारांना अशा कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करायची असते, जे वर्षानुवर्षे स्थिर लाभांश देतात. काही गुंतवणूकदार अशा कंपन्यांमध्येही गुंतवणूक करतात ज्या लाभांश ऑफर करण्याचा निर्णय घेतात आणि त्यांना लाभांश मिळाल्यानंतर त्यांची विक्री करतात.
जेव्हा एखादी कंपनी लाभांश घोषित करते, तेव्हा हे लाभांश कसे वितरित केले जातील आणि लाभांशाच्या पूर्व तारखेच्या आधारे कोणाला दिले जातील याचा नियम (Securities and Exchange Board of India) सेबीचा आहे.
फेस व्हॅल्यू आणि मार्केट व्हॅल्यू यांच्यामध्ये मोठा फरक असतो तेव्हा, कंपनीचा डिव्हिडंड तपासत असताना कंपनीची फेस व्हॅल्यू देखील जरूर तपासून बघा.
उदा. टीसीएस कंपनीने १० ऑक्टोबर २०२२ रोजी आपल्या इन्व्हेस्टर्सला ८००% डिव्हिडंड देणार असल्याचे जाहीर केले होते.
१० ऑक्टोबर २०२२ रोजी टीसीएस कंपनीची मार्केट प्राइस होती जवळपास ३,०१० रुपये.
बाप रे ! एवढा मोठा डिव्हिडंड.
थांबा थांबा. हा डिव्हिडंड टीसीएस कंपनीच्या फेस व्हॅल्यूवर जाहीर झाला आहे. आणि, टीसीएस शेअरची फेस व्हॅल्यू आहे १ रुपया.
म्हणजेच टीसीएस कंपनीच्या प्रत्येक शेअरमागे गुंतवणूकदारांना १*८००%= ८ रुपये मिळाले.
कधी कधी कंपन्या गुंतवणुकदारांना पैसे न देता डिव्हिडंड म्हणून आणखी शेअर्सदेखील देते.
लाभांशाचे प्रकार (Types of Dividend)
लाभांशाचे पुढील प्रमाणे प्रकार पडतात.
– वार्षिक लाभांश (Final Dividend) – गुंतवणूकदारांना वार्षिक लाभांश नावातच सांगितल्याप्रमाणे वर्षातून एकदा दिला जातो.
वार्षिक लाभांश देण्यासाठीचा ठराव वार्षिक सर्वसाधारण सभेत मंजूर करून घ्यावा लागतो.
– हंगामी लाभांश (Interim Dividend) – साधारणतः कंपन्या गुंतवणूकदारांना, आपल्या तिमाही, सहामाही निकालांच्या वेळी देखील डिव्हिडंड जाहीर करत असतात या डिव्हिडंडला हंगामी लाभांश (Interim Dividend) असे म्हणतात.
डिव्हिडंड पेमेंट मधील महत्वाच्या चार तारखा
तर, लाभांश भागधारकांसाठी केव्हा घोषित केला जातो किंवा एक्स डिव्हिडंड तारीख ((Ex-Dividend date)किंवा रेकॉर्ड तारीख यासाठी अटी काय आहेत ?? ते जाणून घेऊया. डिव्हिडंड पेमेंट प्रक्रियेमध्ये चार तारखा समाविष्ट आहेत, ही संपूर्ण प्रक्रिया ४ चरणांमध्ये स्पष्ट केली आहे:
डिव्हिडंड जाहीर झाल्याची तारीख । Dividend Announcement Date
ज्या दिवशी कंपनी डिव्हिडंड देणार असल्याची तारीख जाहीर करते त्या दिवसाला डिव्हिडंड अनाऊन्समेन्ट डेट किंवा डिक्लेरेशन डेट म्हणतात. घोषणेची तारीख ही ती तारीख असते ज्या दिवशी कंपनीचे संचालक मंडळ भागधारकांना पुढील डिव्हिडंड पेमेंटची घोषणा करतात. ही फक्त एक घोषणा आहे – घोषणेच्या तारखेला कोणताही डिव्हिडंड दिला जात नाही.
डिव्हिडंड सामान्यत: तीन महिन्यांनी दिला जातो, म्हणून घोषणा तारखा देखील तीन महिन्यांनी असतात.
डिव्हिडंडची कोणत्याही प्रकारे हमी दिलेली नसली तरी, वेळेनुसार डिव्हिडंड पेमेंट वाढवणे हे सहसा कंपनी व्यवस्थापनाचे ध्येय असते. ही एक भागधारक-अनुकूल गतिविधी आहे जी अंतर्निहित व्यवसाय शक्तीचे लक्षण म्हणून पाहिली जाते आणि संचालक मंडळाच्या बैठकीमध्ये निश्चितपणे विस्तृतपणे चर्चा केली जाते.
कंपन्या त्यांच्या गुंतवणूकदार संबंध वेबसाइटवर एक प्रेस रीलिझद्वारे त्यांच्या लाभांशाची घोषणा केल्यावर ते सामान्यतः स्पष्ट करतात.
अशा घोषणेनंतर शेअरच्या किमतीत वाढ होते कारण कंपनीकडून सकारात्मक बातम्या येतात आणि बाजारात त्या शेअरची मागणी वाढते.
एक्स-डिव्हिडंड डेट । Ex-Dividend Date
एक्स-डिव्हिडंड डेट हि एक अशी तारीख असते ज्या तारखेला शेअर्स आपल्या डिमॅट अकाउंटमध्ये जमा असणे गरजेचे आहे. रेकॉर्ड डेटच्या एक किंवा दोन दिवस आधी सेट केली जाते. डिव्हिडंड एक्स डेट म्हणजे ती तारीख जेव्हा कंपनी लाभांशासाठी पात्र शेअरधारकांची यादी अंतिम करण्यास मदत करते. एक्स-डिव्हिडंड दिवशी शेअरची किंमत, लाभांशाच्या रकमेने कमी होईल !! असे घडते कारण, लाभांश देय होण्यापूर्वी कंपनीच्या खात्यांमध्ये कमी नफा शिल्लक राहतो.
रेकॉर्ड डेट । Record Date
रेकॉर्ड डेटच्या दिवशी कंपनी आपल्या शेअर होल्डर्सपैकी जे शेअर होल्डर्स डिव्हिडंड मिळण्यास पात्र आहेत त्या शेअर होल्डर्सची यादी निश्चित करते. ही तारीख कंपनीला घोषित तारखेला लाभांश मिळण्यास पात्र असलेल्या पात्र भागधारकांची लिस्ट निश्चित करते. रेकॉर्ड तारखेच्या शेवटी भागधारक लाभांशासाठी पात्र होतील. कंपनीच्या रेकॉर्डमध्ये प्रतिबिंबित होण्यासाठी दोन व्यावसायिक दिवस लागतील. भारतात, SEBI T+2 सेटलमेंट प्रक्रियेचे अनुसरण करते. ज्यामध्ये तुम्हाला रेकॉर्ड तारखेच्या किमान दोन किंवा तीन दिवस आधी किंवा एक्स-डेटच्या दोन दिवस आधी एखाद्या कंपनीचे शेअर्स खरेदी करणे आवश्यक आहे.
अल्पावधीत फायदा मिळवण्यासाठी, गुंतवणूकदाराने रेकॉर्ड तारखेच्या दोन दिवस आधी कंपनीचा स्टॉक खरेदी केला पाहिजे कारण ट्रेड सायकल T+2 दिवस आहे याचा अर्थ
यावरून आपल्या लक्षात येते कि रेकॉर्ड डेटपूर्वी डिव्हिडंड देणाऱ्या कंपनीचे शेअर्स आपल्या डिमॅट अकाउंटमध्ये असणे गरजेचे आहे.
आपल्याकडे शेअर्स डिमॅट अकाउंटमध्ये जमा होण्यासाठी टी +२ अशी पद्धत आहे म्हणजे ट्रेड किंवा शेअर्स घेतल्यानंतर ते २ दिवसांनंतर आपल्या डिमॅट अकाउंटमध्ये जमा होतात.
पेमेन्ट डेट । Payment Date
ज्या दिवशी डिव्हिडंड आपल्या खात्यात जमा होतो त्या दिवसाला पेमेन्ट डेट म्हणतात.
याला पेमेंट तारीख असेही म्हणतात जेव्हा, भागधारकांना त्यांचा लाभांश वाटा प्रत्यक्षात मिळेल. अंतरिम लाभांशाच्या बाबतीत (जे जाहीर केले जाते आणि आर्थिक वर्षाच्या मध्यभागी दिले जाते), पेमेंटची तारीख घोषणा तारखेपासून 30 दिवसांच्या आत सेट केली जाईल. हा अंतिम लाभांश किंवा वर्षअखेरीचा लाभांश असल्यास (जे आर्थिक वर्ष पूर्ण झाल्यानंतर दिले जाते), कंपनीला तिच्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेपासून (AGM) 30 दिवसांच्या आत लाभांश वितरित करणे आवश्यक आहे.
पेमेंट तारीख ही तारीख असते ज्या दिवशी कंपन्या रक्कम शेअरहोल्डरला डिव्हिडंड म्हणून देतात. हे ज्या माध्यमाद्वारे तुम्ही तुमचे शेअर्सचे मालक आहात त्यावर अवलंबून, डिव्हिडंड तुम्हाला चेकच्या रूपात दिला जाऊ शकतो !! तुमच्या बँक खात्यात NEFT द्वारे जमा केला जाऊ शकतो !! किंवा तुमच्या ब्रोकरेज खात्यात रोख स्वरूपात जमा केला जाऊ शकतो !!
अनेक कंपन्या डिव्हिडंड पुनर्गुंतवणूक योजना (किंवा थोडक्यात DRIP) देखील देतात. या योजना गुंतवणूकदारांना अधिक कंपनीचे शेअर्स खरेदी करण्यासाठी डिव्हिडंड वापरण्याची परवानगी देतात.
ज्या कंपन्यांना पुरेसा नफा झालेला नाही किंवा कर्ज आहेत अशा कंपन्या डिव्हिडंड देण्याची शक्यता कमी असते या शिवाय ज्या कंपन्यांनी आपला व्यवसाय वाढविण्याचा विचारात आहेत त्या कंपन्या डिव्हिडंड देत नाही.
रेकॉर्ड डेट आणि एक्स-डिव्हिडंड डेटमधील फरक
रेकॉर्ड डेट आणि एक्स-डिव्हिडंड तारीख ठरवते की कोणते शेअर होल्डर कंपनी डिव्हिडंड मिळवण्यास पात्र आहेत.
डिव्हिडंड देयकापर्यंतच्या वेळेत शेअर्सचा व्यापार होत असल्यास, या दोन तारखा हे निर्धारित करतात की तो भागधारक आहे की विक्रेता. रेकॉर्ड डेट ही ती तारीख असते ज्या दिवशी कंपनीचे व्यवस्थापन कंपनीचे भविष्यातील डिव्हिडंड पेमेंट प्राप्त करण्यास कोण पात्र आहे हे, पाहण्यासाठी शेअरहोल्डर च्या नोंदी पाहते. गुंतवणूकदारांसाठी मात्र ही तारीख फारशी महत्त्वाची नाही. कंपनीचा स्टॉक रेकॉर्ड तारखेला विकत घेतल्याचा अर्थ असा नाही की तुम्हाला कंपनीचा पुढील डिव्हिडंड मिळेल.
व्यावहारिकदृष्ट्या सांगायचे तर, डिव्हिडंड गुंतवणूकदारांसाठी सर्वात महत्त्वाची तारीख म्हणजे एक्स-डिव्हिडंड तारीख. ही तारीख, जी रेकॉर्ड डेटच्या दोन दिवस आधी असते, पोर्टफोलिओ व्यवस्थापनावर खूप मोठा परिणाम होऊ शकतो
एक्स-डिव्हिडंडची तारीख रेकॉर्ड तारखेपेक्षा दोन दिवस आधीची असण्याचं कारण म्हणजे ट्रेडला “सेटल” होण्यासाठी तीन दिवस लागतात – रोख आणि शेअर्ससाठी कायदेशीररित्या व्यवहार होण्यासाठी.
एक्स-डिव्हिडंड स्टॉकवर आधारित तुमची खरेदी धोरण कसे ठरवायचे?
जर तुम्ही एक्स-डिव्हिडंडची तारीख चुकवली असेल, तर अल्प मुदतीचा नफा मिळण्याची शक्यता आहे. कारण, एक्स-डिव्हिडंड स्टॉकची किंमत चुकलेल्या डिव्हिडंड च्या रकमेने कमी होईल. आणि, तुम्ही सवलतीच्या दराने स्टॉक खरेदी कराल.
उदाहरणार्थ, जर कंपनीच्या शेअरची किंमत ₹ १००० होती आणि तिने प्रति शेअर ₹ १०० लाभांश जाहीर केला, तर त्याच्या शेअरची किंमत एक्स-डिव्हिडंड तारखेनंतर ₹ १०० ने कमी होईल. एक किंवा दोन तारखेला किंवा नंतर कंपनीचे इक्विटी शेअर्स खरेदी करणे निवडणारे गुंतवणूकदार प्रभावी सवलतीच्या दराने असे करू शकतात आणि तुम्हाला लाभांशाच्या रकमेइतकाच नफा मिळवू शकतात.
एक्स-डिव्हिडंड तारखेचे महत्त्व
कंपनीसाठी तसेच गुंतवणूकदारांसाठी एक्स-डिव्हिडंड तारखेचे महत्त्व समजून घेऊ. ज्या गुंतवणूकदारांना त्यांचे होल्डिंग व्यवस्थापित आणि समायोजित करायचे आहे त्यांच्यासाठी एक्स डिव्हिडंड तारीख हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. स्टॉकचे मूल्य एक्स-डिव्हिडंड तारखेनंतर लाभांशाच्या रकमे इतके गमावते. त्यामुळे, एक्स-डिव्हिडंड तारखेपूर्वी शेअरची मागणी बाजारात वाढते आणि स्टॉक शेअरधारकांना नफा होतो. शेअरची किंमत लाभांशाच्या रकमेपेक्षा जास्त वाढली तर ते गुंतवणूकदारांसाठी नफा कमावण्याची चांगली संधी दर्शवते. त्यामुळे, एक्स-डिव्हिडंड ची तारीख कंपनीला तातपुरत्या भांडवलाच्या वाढीचा लाभ देते आणि गुंतवणूकदारांना लाभांश दिला जाईल असे वचन देते. एक्स-डिव्हिडंड तारखेपूर्वी शेअर्सच्या किमतीत वाढ झाली तरच, लाभांश रक्कम समान किंवा जास्त असेल. शिवाय, एक्स-डिव्हिडंड च्या तारखेनंतर स्टॉकची किंमत घसरेल आणि गुंतवणूकदारांना त्याच्या विक्रीतून भांडवली नफा मिळू शकणार नाही.
डिविडेंड बद्दलची प्रश्नोत्तरे
शेअर मार्केटविषयी अशीच महत्वपूर्ण माहिती मिळवण्यासाठी “बचत मित्र” ची लिंक बुकमार्क करा.
आपण सवड काढून हा लेख वाचला त्याबद्दल आम्ही तुमचे फार आभारी आहोत.
आपला अभिप्राय नक्की द्या आणि तुम्हाला या संदर्भात अजून काही विषय जाणून घ्यायचे असल्यास नक्की कळवा…🙏🙏
